اگرچه ممکن است شما به‌طور حرفه‌ای از آن آگاه نباشید؛ اما این روزها جاوا اسکریپت تقریبا در هر وب‌سایتی در اینترنت استفاده می‌شود و بدون استفاده از جاوا اسکریپت نمی‌توان در دنیای فناوری پیشرفت کرد. “JS” یک زبان برنامه‌نویسی است که یادگیری آن ساده و فوق‌العاده پرکاربرد است. در ادامه، به معرفی و نحوه کار JavaScript می‌پردازیم.
جاوا اسکریپت چیست؟
جاوا اسکریپت(JavaScript) با مخفف “JS” زبان برنامه‌نویسی پویا برای وب است. JS می‌تواند هر دو زبان برنامه‌نویسی “HTML” و “CSS” را به‌روز کند و تغییر دهد و داده‌ها را محاسبه، دست‌کاری و اعتبارسنجی کند. “JS” کم‌حجم است و بیشتر به‌عنوان بخشی از صفحات وب مورد استفاده قرار می‌گیرد که اجرای آن به اسکریپت سمت سرویس گیرنده اجازه می‌دهد تا با کاربر تعامل داشته باشد و صفحات پویا ایجاد کند.
JavaScript ابتدا با نام لایو اسکریپت “LiveScript” شناخته شد؛ اما نت اسکیپ “Netscape” نام خود را به جاوا اسکریپت تغییر داد. این موضوع احتمالا به دلیل هیجانی است که توسط جاوا ایجاد می‌شود.
JS اولین بار در “Netscape 2.0” در سال 1995 با نام “LiveScript” ظاهر شد. این هسته همه‌منظوره زبان در نت اسکیپ، اینترنت اکسپلورر و سایر مرورگرهای وب تعبیه شده است. مشخصات “ECMA-262” یک نسخه استاندارد از زبان اصلی JavaScript را این‌گونه تعریف می‌کند:
- یک زبان برنامه‌نویسی سبک‌وزن و تفسیر شده است
- طراحی شده برای ایجاد برنامه‌های کاربردی شبکه‌محور
- مکمل و یکپارچه با جاوا
- مکمل و یکپارچه با “HTML”
- باز و کراس پلتفرم
مزایای جاوا اسکریپت
مزایای استفاده از جاوا اسکریپت عبارت‌اند از:
تعامل کمتر با سرور
می‌توان ورودی کاربر را قبل از ارسال صفحه به سرور تأیید کرد. این موضوع باعث صرفه‌جویی در ترافیک سرور می‌شود که به معنای بار کمتر روی سرور است.
بازخورد فوری به بازدیدکنندگان
مخاطبان یا بازدیدکنندگان مجبور نیستند منتظر بارگذاری مجدد صفحه بمانند تا ببینند آیا فراموش کرده‌اند چیزی وارد کنند یا خیر.
افزایش تعامل
می‌توان رابط‌هایی ایجاد کرد که وقتی کاربر با ماوس روی آن‌ها قرار می‌گیرد یا از طریق صفحه‌کلید آن‌ها را فعال می‌کند، واکنش نشان دهد.
رابط‌های غنی‌تر
می‌توان از جاوا اسکریپت برای گنجاندن مواردی مانند مولفه‌های کشیدن و رها کردن و لغزنده استفاده کرد تا یک رابط غنی به بازدیدکنندگان سایت داد.
کاربرد جاوا اسکریپت چیست؟
از نظر تاریخی، صفحات وب ثابت و ایستا بودند؛ مانند صفحات کتاب. یک صفحه استاتیک عمدتا اطلاعات را در یک طرح‌بندی ثابت نمایش می‌داد و تمام آنچه را که اکنون از یک وب‌سایت مدرن انتظار داریم انجام نمی‌داد. JavaScript به‌عنوان یک فناوری سمت مرورگر “browser-side” ظاهر شد تا برنامه‌های وب را پویاتر کند. با استفاده از JS، مرورگرها می‌توانند به تعامل کاربر در لحظه پاسخ دهند و طرح‌بندی محتوای صفحه وب را تغییر دهند.
همان‌طور که این زبان به بلوغ رسید، توسعه‌دهندگان جاوا اسکریپت کتابخانه‌ها، چارچوب‌های نرم‌افزاری، طراحی اپلیکیشن و شیوه‌های برنامه‌نویسی را ایجاد کردند و شروع به استفاده از آن خارج از مرورگرهای وب کردند. امروزه ،می‌توان از JavaScript هم برای توسعه سمت کلاینت (سرویس گیرنده) و هم برای توسعه سمت سرور استفاده کرد.
محدودیت‌های جاوا اسکریپت
نمی‌توان JavaScript را به‌عنوان یک زبان برنامه‌نویسی تمام‌عیار در نظر گرفت؛ زیرا فاقد موارد زیر است:
- در سمت سرویس گیرنده اجازه خواندن یا نوشتن فایل‌ها را نمی‌دهد. این امر به دلایل امنیتی بالای آن است.
- نمی‌تواند برای برنامه‌های شبکه استفاده شود؛ زیرا چنین پشتیبانی‌ای در دسترس ندارد.
- هیچ‌گونه قابلیت چندرشته‌ای یا چندپردازنده‌ای ندارد.
- یک زبان برنامه‌نویسی کم‌حجم توصیف شده است که به افراد اجازه می‌دهد تا تعامل را در صفحات “HTML” ایستا ایجاد کنند.
جاوا اسکریپت چگونه کار می‌کند؟
همه زبان‌های برنامه‌نویسی با ترجمه دستور زبان انگلیسی به زبان کد ماشین کار می‌کنند که سیستم عامل آن را اجرا می‌کند. جاوا اسکریپت به‌طور گسترده به‌عنوان یک زبان برنامه‌نویسی یا یک زبان تفسیری طبقه‌بندی می‌شود.
وقتی کد JavaScript تفسیر می‌شود؛ یعنی مستقیما توسط یک موتور JavaScript به کد زبان ماشین ترجمه می‌شود، با سایر زبان‌های برنامه‌نویسی، یک کامپایلر (مبدل زبان برنامه‌نویسی سطح بالا به زبان برنامه‌نویسی سطح پایین) کل کد را در یک مرحله جداگانه به کد ماشین تبدیل می‌کند. بنابراین، تمام اسکریپت‌های زبان برنامه‌نویسی، زبان برنامه‌نویسی محسوب می‌شوند؛ اما همه زبان‌های برنامه‌نویسی، اسکریپت زبان برنامه‌نویسی نیستند.
موتور جاوا اسکریپت
موتور جاوا اسکریپت یک برنامه کامپیوتری است که کد js را اجرا می‌کند. اولین موتورهای JavaScript مفسر محض بودند؛ اما همه موتورهای مدرن از کامپایلر هم‌زمان یا در زمان اجرا برای بهبود عملکرد استفاده می‌کنند.
جاوا اسکریپت سمت کلاینت
JavaScript سمت کلاینت به نحوه عملکرد جاوا اسکریپت در مرورگر اشاره دارد. در این حالت، موتور جاوا اسکریپت داخل کد مرورگر است. همه مرورگرهای وب اصلی دارای موتورهایjs داخلی خود هستند.
توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌های تحت وب، کد JavaScript را با توابع مختلف مرتبط با رویدادهای مختلف مانند کلیک ماوس یا حرکت ماوس می‌نویسند. این توابع تغییراتی را در “HTML” و”CSS” ایجاد می‌کنند. در اینجا یک نمای کلی از نحوه عملکرد جاوا اسکریپت سمت سرویس گیرنده آورده شده است:
- مرورگر هنگام بازدید، یک صفحه وب را بارگیری می‌کند.
- در حین بارگذاری، مرورگر صفحه و تمام عناصر آن مانند دکمه‌ها، برچسب‌ها و کادرهای بازشو را به یک ساختار داده به نام “Document Object Model (DOM)” تبدیل می‌کند.
- موتور جاوا اسکریپت مرورگر، کد JavaScript را به بایت کد تبدیل می‌کند. این کد یک واسطه بین جاوا اسکریپت و ماشین است.
- رویدادهای مختلفی، مانند کلیک ماوس روی یک دکمه، اجرای بلوک کد JavaScript مرتبط را آغاز می‌کند. سپس، موتور، کد بایت را تفسیر کرده و تغییراتی را در “DOM” ایجاد می‌کند.
- مرورگر “DOM” جدید را نمایش می‌دهد.
جاوا اسکریپت سمت سرور
جاوا اسکریپت سمت سرور به استفاده از زبان برنامه‌نویسی در منطق سرور بک اند “back-end” اشاره دارد. در این حالت، موتور JavaScript مستقیما روی سرور قرار می‌گیرد. یک تابع جاوا اسکریپت سمت سرور می‌تواند به پایگاه داده دسترسی پیدا کند، عملیات منطقی متفاوتی را انجام دهد و به رویدادهای مختلفی که توسط سیستم عامل سرور ایجاد می‌شود پاسخ دهد.
مزیت اصلی اسکریپت‌نویسی سمت سرور این است که می‌توان پاسخ وب‌سایت را بر اساس نیازهای خود، حقوق دسترسی و درخواست‌های اطلاعاتی از وب‌سایت سفارشی کرد.
سمت سرویس گیرنده در مقابل سمت سرور
کلمه پویا (دینامیکی) هم جاوا اسکریپت سمت کلاینت و سمت سرور را توصیف می‌کند. رفتار پویا توانایی به‌روزرسانی صفحه وب برای تولید محتوای جدید در صورت لزوم است. تفاوت بین JavaScript سمت کلاینت و سمت سرور در نحوه تولید محتوای جدید نهفته است. کد سمت سرور به‌صورت پویا محتوای جدید را با استفاده از منطق برنامه و تغییر داده‌ها از پایگاه داده تولید می‌کند.
از سوی دیگر، جاوا اسکریپت سمت کلاینت، با استفاده از منطق رابط کاربری و اصلاح محتوای صفحه وب که از قبل در کاربر وجود دارد، به‌صورت پویا محتوای جدیدی را در داخل مرورگر تولید می‌کند. مفهوم کار در این دو زمینه کمی متفاوت اما مرتبط است و هر دو رویکرد با هم برای بهبود طراحی تجربه کاربری کار می‌کنند.
به غیر از پیاده‌سازی در ویژگی‌های پویا، تفاوت دیگر بین دو استفاده از JavaScript در منابعی است که کد می‌تواند به آن دسترسی داشته باشد. در سمت کلاینت، مرورگر محیط زمان اجرا JavaScript را کنترل می‌کند. کد فقط می‌تواند به منابعی دسترسی داشته باشد که مرورگر به آن اجازه دسترسی دارد. به‌عنوان مثال، نمی‌تواند محتوا را روی هارد دیسک بنویسد؛ مگر اینکه کاربر روی دکمه دانلود کلیک کند. از سوی دیگر، توابع سمت سرور می‌توانند در صورت نیاز به تمام منابع ماشین سرور دسترسی داشته باشند.
ویژگی‌های جاوا اسکریپت
جاوا اسکریپت دارای ویژگی‌های زیر است:
- همه مرورگرهای وب محبوب از جاوا اسکریپت پشتیبانی می‌کنند؛ زیرا محیط‌های اجرایی داخلی را ارائه می‌دهند.
- JavaScript از نحو و ساختار زبان برنامه‌نویسی “C” پیروی می‌کند. بنابراین، این یک زبان برنامه‌نویسی ساختاریافته است.
- یک زبان با تایپ ضعیف است که در آن انواع خاصی به‌طور ضمنی فرستاده می‌شوند (بسته به عملیات.)
- یک زبان برنامه‌نویسی شیء‌‌گرا است که به جای استفاده از کلاس‌ها برای وراثت، از نمونه‌های اولیه استفاده می‌کند.
- “Js” یک زبان سبک‌وزن و تفسیرشده است.
- یک زبان حساس به حروف کوچک و بزرگ است.
- در چندین سیستم عامل از جمله ویندوز،”macOS” و… قابل پشتیبانی است.
- کنترل خوبی را برای کاربران بر روی مرورگرهای وب فراهم می‌کند.
به جرات می‌توان گفت JavaScript بهترین زبان برنامه‌نویسی است که توسعه‌دهندگان از آن برای ایجاد صفحات وب تعاملی استفاده می‌کنند. از تازه‌سازی فیدهای رسانه‌های اجتماعی گرفته تا نمایش انیمیشن‌ها و نقشه‌های تعاملی، توابع JavaScript می‌توانند طراحی تجربه کاربری یک وب‌سایت را بهبود بخشند.
نتیجه گیری
به‌عنوان یک زبان برنامه‌نویسی سمت کلاینت، جاوا اسکریپت یکی از فناوری‌های اصلی شبکه جهانی وب است. به‌عنوان مثال، هنگام مرور اینترنت، هر زمان که یک تصویر متحرک با یک کلیک برای مشاهده منوی کشویی یا تغییر رنگ عناصر را در یک صفحه وب مشاهده کردید، این یعنی اثرات JavaScript را مشاهده می‌کنید.
